འཇོལ་མོའི་གྲེ་འགྱུར།

“ཟ་འོག་”ཅེས་པའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་བསྡུས་དོན། སྙིང་ཉེ་བའི་དྲ་གྲོགས་ཚོ། དེ་རིང་ང་ཚོས་གནའ་བོའི་ཐ་སྙད་ཅིག་གི་སྐོར་ལ་བགྲོ་གླེང་ཞིག་བྱེད། ཐ་སྙད་དེ་ནི་”ཟ་འོག”ཟེར་བའི་གོས་ཀྱི་རིགས་དེ་རེད། ཟ་འོག་ནི་སྲིན་བལ་དང་ ཟངས་སྐུད་བསྲེས་ནས་བཏགས་པའི་ཐགས་དངོས་ཀྱི་རིགས་ཤིག་སྟེ། རྒྱ་སེ་ཟ་འོག་ཀྱང་ཟེར། གནའ་རབས་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་རྒྱ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་བློན་རིམ་པ་མཐོ་གྲས་ཀྱི་ཟ་ འོག་གི་བེར་བཟོས་ཏེ་གྱོན་སྲོལ་ཡོད་པ་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་རྙིང་དག་དང་ཏུན་ཧོང་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་ནའང་མཇལ་རྒྱུ་ཡོད་སྐད། ཐ་སྙད་འདི་ནི་དུས་རབས་བདུན་པ་ནས་དགུ་བར་བྲིས་པའི་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་མ་ཡིག་ཨང་73 RMF12:1 ལས། ” ཟ་འོག་གི་སླག་པ་གཅིག༌།” (བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ཡིག་ཆ་གཅེས་བསྡུས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། ཤོག་ངོས་༡༩༧ པར་གསལ།) ཅེས་འབྱུང་ནི་ཟ་འོག་གི་ཡི་གེ་བོད་ཡིག་སྟེང་ནས་མཐོང་སྔ་ཤོས་དེ་ཡིན་ལ། དེའི་སྔོན་གྱི་ཡི་གེ་གསལ་པོ་ཞིག་ནི་ད་སྔ་མ་མཐོང་ངོ༌། ། མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་“བོད་ ཀྱི་རྒྱལ་བློན་རྣམས་ཀྱང་ཕལ་ཆེར་ཏ་ཟིག་པའི་སྲོལ་ལུགས་གནང་བ་ཡིན་ནམ་སྙམ་སྟེ། སྲོང་བཙན་གྱིས་དར་དམར་པོའི་ཐོད་བཞེས་པ་སོགས་ཀྱང་བཤད་ལ། ཟ་འོག་གི་བེར་དང༌། ཕྱགས་ལྷམ་སྣེ་འཁྱིལ་

དུར་དུག་(Turtuk) གིས་བོད་ལ་དཔྱ་ཁྲལ་འཇལ་དགོས་པ་རེད། ཁ་སྔོན་ངས་ལ་དྭགས་ཕྱོགས་སུ་འགྲུལ་བསྐྱོད་བྱས་པའི་ཟིན་ཐོ་ཞིག་མུ་འགོད་བྱེད་བཞིན་ཡོད་མོད། འོན་ཀྱང་ཁ་བརྡ་དྲ་ཐོག་ནས་Turtuk (དུས་རབས་ཉི་ཤུ་བའི་འཇར་མན་གྱི་བོད་རིག་པའི་མཁས་དབང་ A.H.Franckeཡིས་དེབ་ནང་དུ་turuk ཞེས་བྲིས་འདུག་པ་དང་གཅིག་ཡིན་ནམ་བདག་སྣམ་མོད་དཔྱད་པར་ཞུ།) དུར་དུག་གི་སྐོར་གྱི་རྩོམ་ཡིག་དང་མཆན་བུ་འགའ། ད་དུང་དྲ་ཐག་རེའང་མཐོང་བྱུང་བར་བསམ་ཚུལ་ཅུང་ཙམ་ཞུ་འདོད་བྱུང་། སྤྱིར་དུར་དུག་ཅེས་པའི་ཡུལ་འདིའི་མིང་བོད་ཡིག་ཐོག་ཏུ་ཇི་ལྟར་འབྲི་པ་ད་སྔོན་ཡིག་ཆ་གང་ནས་ཀྱང་མ་མཐོང་བས་འདིར་དབྱིན་ཡིག་གི་སྒྲ་གདངས་ཅི་ཐོན་དུ་བྲིས་ཡོད། ལ་དྭགས་པ་དང་སྦལ་ཏེ་པ་ཚོའི་ངག་ལས་ཀྱང་དུར་དུག་འདྲ་བའི་སྒྲ་ཞིག་ཐོན་ཡོང་གི དུར་དུག་ཅེས་པའི་ཡུལ་འདི་དུས་ཚོད་ནམ་ཞིག་ནས་བོད་བཙན་པོའི་མངའ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་དང་། ཡང་དུས་ཚོད་ནམ་ཞིག་ནས་གཞན་དབང་དུ་ཤོར་བ་སོགས་ཀྱི་སྐོར་ཡིག་ཆ་གསལ་པོ་ཞིག་མ་མཐོང་མོད། སྔ་མོའི་སྟོད་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་ཟེར་དུས། ལི་བྲུ་ཤ་སྦལ་ཏི་གསུམ་སྐོར་གཅིག་ཅེས་བརྩི་སྲོལ་འདུག་པས་ན། འདིར་བརྗོད་བཞིན་པའི་དུར་དུག་ཅེས་པའི་ཡུལ་འདི་ནི་སྦལ་ཏི་ཡི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། ཁོང་ཚོས་ཀྱང་སྦལ་ཏི་པ་ཡིན་པར་བརྗོད།

བྲུ་ཤ་ཞེས་པའི་ཡུལ་གང་དུ་ཡོད་དམ། བྲུ་ཤ་ཞེས་པ་ནི་བོད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་མཐའ་མཚམས་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་གི་མིང་རྙིང་ཡིན་ལ། ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་ནས་བོད་དང་འབྲེལ་བ་བྱུང་ཞིང་མཐར་བོད་ཀྱི་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་གྱི་གྲས་སུ་གྱུར། (སྐབས་དེར་སྟོད་དུ་མངའ་སྐོར་གསུམ་དང་བར་དུ་དབུས་གཙང་རུ་བཞི། སྨད་དུ་མདོ་ཁམས་སྒང་དྲུག་ཏུ་དབྱེས་ཏེ་དབང་བསྒྱུར་བྱས། “དེ་ཡང་སློབ་དཔོན་གྱིས་བོད་ཀྱི་ལྷ་ཀླུ་གཞི་བདག་རྣམས་གསོལ་མཆོད་མཛད་སྐབས། བརྒྱག་བརྔན་ལྷ་བསངས་ལས། སྟོད་ཀྱི་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་དང་། བར་གྱི་དབུས་གཙང་རུ་བཞི་སྟེ། སྨད་ཀྱི་མདོ་ཁམས་སྒང་དྲུག་སོགས།’’”མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་གྱི་སྔོན་བྱུང་ལོ་རྒྱུས།”ཞེས་སྐབས་དེ་ནས་མངའ་རིས་སོ་སོར་དབྱེས་ཡོད་པ་དང་། ཕྱིས་ཀྱི་སྐོར་གསུམ་དབྱེས་སྟངས་དང་ཆེ་ཆེར་མི་འདྲ་སྟེ། བསྟན་པ་སྔ་དར་སྐབས་ཀྱི་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་ནི། པུ་རངས། ཟངས་དཀར། མང་ཡུལ་(ལ་དྭགས)གསུམ་ སྐོར་གཅིག ལི། བྲུ་ཤ། སྦལ་ཏེ་གསུམ་སྐོར་གཅིག ཞང་ཞུང་། ཁྲི་སྡེ་སྟོད། ཁྲི་སྡེ་སྨད་གསུམ་སྐོར་གཅིག་བཅས་ལ་བོད་ལྗོངས་སྟོད་ཀྱི་གླིང་དགུའམ་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་ཡང་ཟེར། བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབས་ཀྱི་ནི་མངའ་རིས་གུ་གེ་ལ་སྐོར་གཅིག མར་ཡུལ་ལ་དྭགས་ལ་སྐོར་གཅིག ཟངས་དཀར་སྒོ་

ཏ་ཞིག་གམ་སྟག་གཟིག སྤྱིར་ཐ་སྙད་འདི་ལའང་བྲུ་ཤ་ནང་བཞིན་འབྲི་ཚུལ་མང་ཡང༌། བདག་གིས་ཏ་ཞིག་ཅེས་ཏུན་ཧུང་ངམ་ཡོང་གྲགས་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱིདཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིགརིགས་ལས་ཏ་ཞིག་ཅེས་འབྱུང་བས་འདིར་ཡང་དེ་ལྟར་དུ་བཀོད་པ་ཡིན། ཏ་ཞིག་ཅེས་པ་ནི་གནའ་སྔ་མོའི་དུས་ཀྱི་ཨི་རན་གྱི་ཚོ་ཁག་ཅིག་གི་མིང་ཡིན་ལ། དུས་རབས་བདུན་པའི་སྐབས་སུ་ཨི་སི་ལན་ཆོས་ལུགས་ཨེ་ཤ་ཡ་ནུབ་མའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ལ་དར་རྗེས། ཨེ་ཤ་ཡ་དང་ཨ་ཧྥི་རི་ཀ ཡོ་རོབ་གསུམ་ཡུག་གཅིག་ཏུ་འབྲེལ་བའི་ཨ་རབ་བཙན་རྒྱལ་རིང་ལུགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ བཙུགས་ཤིང་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་ཡོངས་གྲགས་ཏ་ཟིག་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅེས་གྲགས་པའི་ཡུལ་དེ་ཡིན་ལ། ར་ཞིག་དང་ཏ་ཞིག ཏ་ཟིག ཏཱ་ཟིག ཏཱ་སིག པར་ཟིག པར་སིལ། ( པར་སིལ་ཞེས་པ་འདི་ནི་ཏ་ཞིག་གམ་སྟག་གཟིག་ཞེས་པ་དེ་ཨེ་ཡིན་ནམ་སྙམ་སྟེ། གོང་གི་ཡིག་ཆ་དེར་ཏ་ཞིག་དང་པར་སིལ་ཞེས་མི་འདྲ་བར་འབྱུང་བས་བརྟག་དགོས། ) སྟག་གཟིག པར་པར་སིག་སིག སོག་པོ་པར་སིག་སོགས་གཅིག་ཏུ་མ་ངེས་ཀྱང་དོན་ནི་སྟག་གཟིག་སྟེ་དེང་གི་ Iran ཟེར་བ་དེ་ཡིན་ལ། མིང་འདི་ནི་སྟག་གཟིག་གམ་ཏ་ཟིག་རང་གི་སྐད་ Ta-zig ཡང་ན་ azi, Taziks, Taji ཞེས་པ་སྒྲ་བསྒྱུར་བྱས་པས