བྲུ་ཤ་ཞེས་པའི་ཡུལ་གང་དུ་ཡོད་དམ།

བྲུ་ཤ་ཞེས་པའི་ཡུལ་གང་དུ་ཡོད་དམ།


བྲུ་ཤ་ཞེས་པ་ནི་བོད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་མཐའ་མཚམས་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་གི་མིང་རྙིང་ཡིན་ལ། ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་ནས་བོད་དང་འབྲེལ་བ་བྱུང་ཞིང་མཐར་བོད་ཀྱི་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་གྱི་གྲས་སུ་གྱུར། (སྐབས་དེར་སྟོད་དུ་མངའ་སྐོར་གསུམ་དང་བར་དུ་དབུས་གཙང་རུ་བཞི། སྨད་དུ་མདོ་ཁམས་སྒང་དྲུག་ཏུ་དབྱེས་ཏེ་དབང་བསྒྱུར་བྱས། “དེ་ཡང་སློབ་དཔོན་གྱིས་བོད་ཀྱི་ལྷ་ཀླུ་གཞི་བདག་རྣམས་གསོལ་མཆོད་མཛད་སྐབས། བརྒྱག་བརྔན་ལྷ་བསངས་ལས། སྟོད་ཀྱི་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་དང་། བར་གྱི་དབུས་གཙང་རུ་བཞི་སྟེ། སྨད་ཀྱི་མདོ་ཁམས་སྒང་དྲུག་སོགས།’’”མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་གྱི་སྔོན་བྱུང་ལོ་རྒྱུས།”ཞེས་སྐབས་དེ་ནས་མངའ་རིས་སོ་སོར་དབྱེས་ཡོད་པ་དང་། ཕྱིས་ཀྱི་སྐོར་གསུམ་དབྱེས་སྟངས་དང་ཆེ་ཆེར་མི་འདྲ་སྟེ། བསྟན་པ་སྔ་དར་སྐབས་ཀྱི་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་ནི། པུ་རངས། ཟངས་དཀར། མང་ཡུལ་(ལ་དྭགས)གསུམ་ སྐོར་གཅིག ལི། བྲུ་ཤ། སྦལ་ཏེ་གསུམ་སྐོར་གཅིག ཞང་ཞུང་། ཁྲི་སྡེ་སྟོད། ཁྲི་སྡེ་སྨད་གསུམ་སྐོར་གཅིག་བཅས་ལ་བོད་ལྗོངས་སྟོད་ཀྱི་གླིང་དགུའམ་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་ཡང་ཟེར། བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབས་ཀྱི་ནི་མངའ་རིས་གུ་གེ་ལ་སྐོར་གཅིག མར་ཡུལ་ལ་དྭགས་ལ་སྐོར་གཅིག ཟངས་དཀར་སྒོ་གསུམ་ལ་སྐོར་གཅིག་བཅས་སོ། །ཞིབ་ཏུ་ནི་མངའ་རིས་ལ་གཟིགས།)
དེ་ཡང་ཡུལ་གྲུ་དེ་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་གིས་ཆབ་འོག་ཏུ་མ་བཅུག་པའི་སྔོན་ལ་རྒྱལ་ཁབ་བམ་མི་རིགས་སྟོབས་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཚོད་འདུག་སྟེ། ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་གིས་རྒྱ་གར་མ་གྷ་ངྷར་དམག་དྲངས་ཏེ་ཆུ་བོ་གངྒའི་འགྲམ་དུ་མི་བཞི་བསྐོས་ཏེ་འདི་ཚུན་ཆད་བོད་ཀྱི་ས་ཡིན་པས་རྡོ་རིང་གྱིས་ཤིག་ཅེས་བཀའ་བསྩལ། བྱེ་ཁུངས་སུ་ལྕགས་ཀྱི་ཀ་བ་བཙུགས་(འདིའི་སྐོར་སྨྱསྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས་ཡསྟོད་ཆའི་ཤོག་ངོས་༡༨༩ པར་གཟིགས་)པའི་རྗེས་སུ་བྲུ་ཤ་དང་འབྲེལ་བ་བྱུང་། དེ་ནས་རིམ་གྱིས་བོད་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་རྒྱ་བསྐྱེད་འགོ་བཙུགས་ཏེ་བྲི་ཤ་དང་སྦལ་ཏེ། སྟག་གཟིག་གམ་ཨ་རབ་རྒྱལ་ཁབ་དབར་བོད་ཀྱི་དྲག་པོའི་སྟོབས་ཤུགས་སླེབས་(འདིའི་སྐོར་ཏ་ཞིག་ཞེས་པར་གཟིགས་)མྱོང་ཞིང་། བྲུ་ཤ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ཡང་སྐབས་དེ་དུས་ཏེ་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་དཀྱིལ་སྨད་ཙམ་ནས་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཐོག་ཏུ་སླེབས་པ་ཡིན།
དེ་ཡང་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་མ་ཡིག་ཨང་I.O.750 ལས། ‘‘གླིང་གི་ལོ་ལ། བཙན་པོཿཕོཿབྲངཿདྲོན་གྱྀ་མང་སྟེཿལུང་ན་བཞུགས། བློན་སྐྱེསཿབཟངཿལྡོང་ཅབཿགྱྀས། བྲུ་ཞ་ཡུལ་དུ་དྲངས། དགུན་ཕོ་བྲང་བྲག་དམར་ན་བཞུགསྟེ། བྲུ་ཞའྀ་རྒྱལཿཔོ་ཕབ་སྟེ་པྱག་འཚལད།’’༡ ཅེས་ བྲུ་ཞའམ་བྲུ་ཤའི་ཡུལ་དུ་དམག་དྲངས་ཏེ་བྲི་ཤའི་རྒྱལ་པོ་ཕབ་སྐོར་བཀོད་པ་དང་། དང་ཡང་རྦ་བཞེད་ལས།‘‘མི་བཞི་པོས་བྱེ་ཁུང་དུ་ལྕགས་ཀྱི་ཀ་བ་བཙུགས་ཏེ། ཕྱིས་སུ་བྲུ་ཤའི་དམག་གིས་དེ་བཤིག་པས་མ་ཤིག་ནས་མེར་བཞུ་བའི་འཕྲོ་ཡོད་དོ།’’༢ ཞེས་སྐབས་དེར་བྲུ་ཤའི་དམག་རྒྱ་གར་ནུབ་ཕྱོགས་སྟག་གཟིག་གི་ས་མཚམས་ནས་རྒྱ་གར་ཤར་ཕྱོགས་མ་གྷ་ངྷ་བར་སླེབས་ཐུབ་པ་དེས། སྐབས་དེའི་བྲུ་ཤའི་དམག་གི་སྟོབས་ཤུགས་ཅི་འདྲ་ཡོད་མེད་མཚོན་ཐུབ་ཅིང་། འདིར་དགོས་པའི་བྲུ་ཤ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ཐོག་མར་བོད་ཡིག་སྟེང་ཐོན་པའང་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དང་རྦ་བཞེད་གཉིས་སྔ་བ་ཡིན་ནོ།།
དེས་ན་བྲུ་ཤ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཐོག་ཏུ་སླེབས་ནས་ད་བར་དུ་མི་ལོ་ཆིག་སྟོང་བརྒྱ་དང་ཉི་ཤུ་ནས་སུམ་ཅུ་ཙམ་སོང་ཟིན་པའི་གལ་ཆེའི་ཐ་སྙད་རྙིང་པ་ཞིག་ཡིན།
བྲུ་ཤའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་བྱུང་བ་ངོ་སྤྲོད་རགས་ཙམ་བྱས་རྗེས་ད་ནི་བྲུ་ཤ་ཞེས་པ་དེ་ཡུལ་གང་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱ་རྒྱུའི་སྐོར་ལ། གོང་དུ་བོད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་ཞེས་པ་བཞིན་བོད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་སྟོད་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་གྱི་ཆར་གྱུར་བ། ལི། བྲུ་ཤ། སྦལ་ཏེ་ཞེས་པའི་ནང་ཚན་བྲུ་ཤ་ཞེས་པ་དེ་ཡིན། དེ་ཡང་བྲུ་ཤ་ཞེས་པ་ས་ཆ་གང་ཡིན་ལ་མཁས་པའི་བཞེད་པ་མི་འདྲ་བ་མང་སྟེ། (བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་)ལས། ‘‘ཤིན་ཅང་ཡུ་གུར་རིགས་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཁོངས་ཀྱི་ལུང་པ་ཞིག་གི་མིང་རྙིང་’’ཞེས་བོད་ཀྱི་བྱང་རྒྱབ་ཅིག་ཏུ་འདོད་པ་དང་། དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཚང་གིས་‘‘བྲུ་ཤ་འདི་མངའ་རིས་ལྷོ་རྒྱུད་ཀྱི་ས་ཆ་ཞིག་མིན་ནམ་སྙམ་ཞིང་’’ ཞེས་ཕྱོགས་ཙམ་གླེང་རྗེས་གོང་གི་རྦ་བཞེད་ཀྱི་ལུང་དེ་དྲངས་འདུག སྨྱམངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་གྱི་སྔོན་བྱུང་ལོ་རྒྱུས་ལས། ‘‘བྲུ་ཞའམ་བྲུ་ཤ་ཞེས་ཤིན་ཅང་གི་ཡུ་གུར་རིགས་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཁོངས་ཀྱི་ལུང་ལྗོངས་ཤིག་གི་མིང་རྙིང་སྤྱི་དང་བྱེ་བྲག་གཉིས་སུ་འཇུག་པར་སྣང་’’༣ ཞེས་གསུངས།
ད་དུང་མཁས་བླུན་མང་པོས་ས་ཕྱོགས་འདྲ་མིན་ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་དང་བྱེད་བཞིན་ཡོད་མོད། བདག་གིས་ནི་སྔ་མོའི་ལི་དང་སྦལ་ཏེ་གཉིས་ཀྱི་དབར་དུ་ཡོད་པར་འདོད་དོ། །
སྤྱིར་བྲུ་ཤ་ཞེས་པའི་མིང་ཡིག་གི་དག་ཆའི་ཐད་ལའང་བོད་དབྱིན་རྒྱ་སོགས་ཀྱིས་འབྲི་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་མང་པོ་ཞིག་ཡོད་པ། དཔེར་ན། བོད་ཡིག་ཐོག་བྲུ་ཤ། བྲུ་ཞ། བྲུ་ཤར། བྲུ་ཤད། བྲུ་ཤལ། བྲུ་ཤན། སྦྲུ་ཤལ། འབྲུ་ཤལ་སོགས་དང་། དབྱིན་ཡིག་ནང་དུའང་། ‘‘Bru-sád,་Hbru-śal,་Sbru-Sal,་Bru-śal.” སོགས་མང་དུ་འབྱུང་ཡང་བརྗོད་གཞིའི་ས་ཆ་གང་ཡིན་ཐད་ལ་འགལ་བ་མེད་ཅིང་། བྲུ་ཤ་གར་ཡོད་ཐག་གཅོད་ལ་ཡང་ཕན་གནོད་གང་ཡང་མི་འབྱུང་ངོ་། །
འོ་ན་བྲུ་ཤ་ཞེས་པ་དེ་གང་དུ་ཡོད་པར་འཇུག་པ་ལ། གོང་དུ་བོད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་སྟོད་མངའ་རིས་ཀྱི་ཆ་སྦལ་ཏེ་དང་ལི་ཡུལ་གཉིས་ཀྱི་དབར་ན་བྲུ་ཤ་སྟེ་དེང་གི་ཕ་ཁིས་ཐན་(Pakistan)གྱི་ཁོངས་(Gilgit)ཞེས་པ་དེ་དང་དེའི་མཐའ་སྐོར་ལ་བྲུ་ཤ་ཟེར་བ་ཡིན་ལ། སྦལ་ཏེ་ལི་ཡུལ་བྲུ་ཤ་གསུམ་ནི་བོད་ཀྱི་སྟོད་མངའ་རིས་མཐའ་མཚམས་ལྷོ་ནུབ་བྱང་གསུམ་དང་ས་འབྲེལ་བྱས་ནས་ཡོད།
དེ་ཡང་སློབ་དཔོན་དམ་པ་མཁས་དབང་གར་ཤ་བ་དངོས་གྲུབ་ལགས་ཀྱི་“ངའི་སྙན་ཚིག་ང་གཅིག”(ད་སྔ་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་མེད།) ཞེས་པར། ‘‘གིལ་གིཏ་(Gilgit)ཅེས་པ་གནའ་སྔ་མོ་རྒྱ་གར་ས་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་ནང་པ་སངས་རྒྱས་པའི་ལུང་པ་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་སྟེ། དེ་ལ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཕྱག་དཔེ་རྣམས་སུ་བྲུ་ཤན་ཞེས་བརྗོད་ཡོད་ཅིང་། དེང་སང་ཁ་ཆེའི་ལུང་པ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་’’ ཅེས་དང་། ཡང་ཁོང་གིས་(ཧིན་ངྷིའི་ཚིག་མཛོད་རྙིང་མ)ཡི་ནང་གཟིགས་ཏེ་གསུངས་དོན། ‘‘ཀཤི་སྨིར་དང་ཧིན་ངྷི་གུཤི་(Hindukush རི་ཞིག་གི་མིང་།)བར་གྱི་ས་ཆ་ཞིག་གི་མིང་’’ སྟེ(Gilgit)ཡིན་ཚུལ་དང་། ཀཤི་སྨིར་ཕྱི་མ་དེ་ལ་བྲུ་ཤ་ཟེར་བ་ཡིན་ཚུལ་སོགས་ཀྱི་ཞལ་གསུངས་དྲོན་མོ་ཡང་བསྩལ་གནང་བྱུང་། དེས་ན་བྲུ་ཤའི་སྐོར་འདི་ལས་ལྷག་ཅིག་འབྲི་མི་དགོས་སྙམ་ཡང་། ཡིག་རིགས་གཞན་འགའ་ཞིག་དྲངས་ཏེ་གསལ་ཁ་ཆེ་རུ་བཏང་ན། མཁས་དབང་ (A.H.Francke. ph.D.)ཡིས་བརྩམས་གནང་བའི་(Antiquities of indian tibet)ཞེས་པའི་དེབ་ཕྲེང་གཉིས་པའི་ཤོག་ངོས་༡༧༣ པར། ‘‘བྲི་ཤད་གྱི་ལིད (Bru-śad in Gil-lid,) ’’ ཞེས་དང་། “P.178. “Hbru-śal(Gilgit)’’ ཞེས་དང་། ཡང་ P 33 ‘‘ལྷོ་རྒྱ་གར་། ནུབ་སྦལ་ཏེ་དང་འབྲུ་ཤལ།’’ ཞེས་པའི་དབྱིན་བསྒྱུར་གྱི་ཐད་དུ་ ‘‘p 87 “india in the south,sbal-ti and Hbru-śal (Gilgit)in the west” ཞེས་དང་། ཡང་ང་༣༤ ‘‘ནུབ་ཕྱོགས་ཏ་ཟིག་གི་ས་མཚམས་འབྲུ་ཤལ་སོགས་དབང་དུ་བསྡུས་’’ ཞེས་པའི་དབྱིན་བསྒྱུར་ལས། “in the west Hbru- śal[Gilgit]on the Persian frontier and other were conquered: “ཞེས་བྲུ་ཤའམ་བྲུ་ཤལ་ཡོད་ཚད་ཀྱི་ཐད་ལ་གིལ་གིཏ་(Gilgit)བྲིས་ཡོད་པས་བྲུ་ཤ་དང་གིལ་གིཏ་གཉིས་གཅིག་ཡིན་པར་ངེས་ལ། ལྷག་པར་དུ་དེའི་སྒྲུབ་བྱེད་ཀྱི་རྣམ་པ་གསལ་ཤོས་ཤིག་ལ། གོང་གི་ཡིག་ཆ་ལས། P. 99 “Hbru- śal is Gilgit.The Ladakhis still call the town by its ancient name of Hbru- śal-gi-lid;’’ ཞེས་བཀོད་ཡོད་པས་བྲུ་ཤ་ནི་དེང་སྐབས་ཕ་ཁི་སིཐན་(Pakistan) ནང་གི་གིལ་གིཏ་ལ་ཟེར་བ་དོགས་པ་ཅུང་སངས་ཐུབ་སྙམ།
༡། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ། ཤོག་ངོས་༢༧ པར་གསལ། ༡༩༩༢ ལོར་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
༢། རྦ་བཞེད་ ཤོག་ངོས་༥༢ པར་གསལ།
༣། མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་གྱི་སྔོན་བྱུང་ལོ་རྒྱུས། ཤོག་ངོས་༤༤ པར་གསལ།

༢༠༠༦ ལོའི་དབྱར་ཁར་ཟིན་བྲིས་སུ་ཕབས། ༢༠༠༩ ལོའི་༣ ཚེས་༧ ཁ་བརྡ་བར་བཀོད།